Το Σάμιον Αρχαιολογικό Άλσος

Το κείμενο παρακάτω είναι του κου Θεοδόση Τάσιου, από την εφημερίδα "το Βήμα", Κυριακή 23 Αυγούστου 2009. Ευχαριστώ το Βασίλη που μου το έστειλε.
Η φωτογραφία από τα Αρχαία Ορυχεία, του Σπηλαιολογικού Συλλόγου.
Οι υπόλοιπες "αλιευμένες" κατά καιρούς από το διαδίκτυο. Λυπάμαι, δεν είχα κρατήσει τις "πηγές"...

1. Ηρθε, λέω, η ώρα να ξεπληρώσει το χρέος της η Αθήνα προς την «πολέων πασέων πρώτην ελληνίδων και βαρβάρων»- την πόλη της Σάμου εννοώ. Αμφιβάλλω μάλιστα αν ο μέσος νεοέλληνας γνωρίζει ότι η Σάμος, τον 6ο και τον 5ο π.Χ. αιώνα, ήταν πράγματι η σπουδαιότερη Ελληνική πόλη. Τον καιρό του Πολυκράτους (6ος π.Χ. αιώνας), η θαλασσοκρατορία της Σάμου είναι αναμφισβήτητη- όπως και η πρόοδος στις Επιστήμες, στις τέχνες και την Τεχνολογία. Αλλά και στη Δηλιακή Συμμαχία (478 π.Χ.) θα συμμετάσχει η Σάμος ισοδύναμα με την Αθήνα, χωρίς υποχρέωση πληρωμής φόρου- απόδειξη της περί Σάμου αντίληψης των (κατά τα άλλα αδηφάγων) Αθηναίων.

Καταλαβαίνομε λοιπόν γιατί, μόλις θα δοθεί η αφορμή, ο Περικλής θα στραφεί λαύρος κατά των Σαμίων και θα καταφέρει να κάμψει την αντίστασή-τους, το 439 π.Χ. Κατανοούμε επίσης και την σκοπιμότητα της πρωτοφανούς σκληρότητας του νικητή ενάντια στην φημισμένη πόλη της Σάμου: Τα τείχη που γκρεμίζονται, ο μέγας στόλος που παραδίδεται, η τεράστια πολεμική αποζημίωση 1.200 ταλάντων κι η υποχρεωτική εγκατάσταση πλήθους Αθηναίων «κληρούχων», θα θέσει τραγικό τέλος στην «πασέων πολέων πρώτην»- μιαν πόλη που εκείνην την εποχή ήταν μεγαλύτερη σε πληθυσμό (15.000) από την Αθήνα.

2. Εξαιτίας και της Αθηναιοφιλίας της σχολικής μας Ιστορίας, δεν πολυακούμε για την σπουδαιότατη συμβολή της Σάμου στον Ελληνικό πολιτισμό: Ανδρες όπως ο μέγας θαλασσοπόρος Κωλαίος, ο σοφός Πυθαγόρας, οι μεγάλοι μηχανικοί Ροίκος, Θεόδωρος, Ευπαλίνος, Μανδροκλής, ο μεγάλος γλύπτης Γενέλεως, ο μέγιστος των αστρονόμων Αρίσταρχος (ο αρχαίος Κοπέρνικος) κ.ά. άφησαν επιτεύγματα σημαντικότατα. Εύλογο λοιπόν είναι, κάμποσα απ΄ τα εν Σάμω μνημεία να είναι δείγματα λαμπρά εκείνων των επιτευγμάτων- κι έτσι μπαίνομε στο κύριο θέμα αυτής εδώ της επιφυλλίδας. Αλλά την ακούω κι όλας την αντίρρηση «καλά, για ποιά μνημεία μιλάμε;». Ιδού γιατί έχει νομίζω πανελλήνια σημασία η πρόταση των σύγχρονων Σαμίων να ιδρυθεί Αρχαιολογικό Αλσος στην πόλη του Πυθαγορείου (δηλαδή στην αρχαία πόλη της Σάμου), προκειμένου να προβληθούν αυτά ακριβώς τα μνημεία που πολλοί από μας αγνοούμε. Βέβαια, κί εδώ, μας πρόλαβαν οι Κουτόφραγκοι: Η UΝΕSCΟ, στα 1992, ανακήρυξε το Πυθαγόρειο και το Ηραίον «Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Ας δούμε λοιπόν τί προτείνουν τώρα οι Σάμιοι- για να μην αφήσομε την UΝΕSCΟ εκτεθειμένη...

3. Λοιπόν το προτεινόμενο έργο περιλαμβάνει συντήρηση και διδακτική ανάδειξη ποικίλων μνημείων (μέσα σ΄ ένα τετρ. χιλιόμετρο), καθώς και την κατασκευή των αναγκαίων οδικών έργων. Αν αντέξατε ως εδώ την ανάγνωση, πιστεύω ότι η γρήγορη απαρίθμηση των μνημείων η οποία ακολουθεί θα είναι διασκεδαστική.

Το Σαμιακόν Αλσος θα ξεκινάει από το νέο Μουσείο του Πυθαγορείου- ένα κομψοτέχνημα Αρχαιολογίας και Μουσειολογίας, υπό την διεύθυνση της κ. Μ. Βιγλάκη. (Θα ανοίξει για το κοινό τον χειμώνα που μας έρχεται.) Στην ευρύτερη γειτονιά του Μουσείου θα ξεναγηθείτε στο λαμπρό αρχαίο θέατρο (θέλει βέβαια την επιστημονική του αναστήλωση) και στο ελληνιστικό κτιριακό συγκρότημα με τα μοναδικής εκφραστικότητας ψηφιδωτά σπειρομαιάνδρων και γρυπολεόντων (2ος αι. π.Χ.), κατεβαίνοντας τώρα προς τη θάλασσα, θα περάσετε απ΄ τις καλοδιατηρημένες ρωμαϊκές Θέρμες και θα ιδείτε πώς θερμαίνονταν με το σοφό ελληνικό σύστημα του «υποκαύστου». Κι από κει, ξαφνικά, αντικρίζετε τις τρεις γιγαντιαίες αντηρίδες της μεγάλης πρωτοχριστιανικής βασιλικής, οι οποίες στέκουν εκεί αχάλαγες απ΄ τον 6ο π.Χ. αιώνα- συγκίνηση που δυναμώνει περπατώντας κατά μήκος των μεγάλων τοίχων του 4ου και 5ου αιώνα π.Χ. (Φτάνει μονάχα να γίνουν καταλλήλως επισκέψιμοι.) Είναι ιερός ο τόπος- το νοιώθεις. Γι΄ αυτό και δεν εκπλήσσεσαι μόλις ιδείς στην ίδια περιοχή τα Ιερά των παλαιότερων θρησκειών: Το Ιερόν της Αρτέμιδος, το Ιερόν της Δήμητρος αλλά και τα εντυπωσιακά υπαίθρια ιερά της Κυβέλης.

Και τώρα αρχίζουν τα μεγάλα έργα της σαμιακής τεχνολογικής παράδοσης: Συνεχίζοντας προς δυσμάς, θα συναντήσετε το (παραμελημένο είν΄ αλήθεια) ρωμαϊκό υδραγωγείο, με τα 15 χιλιόμετρα μήκος-του. Θα σταθείτε στην πιο εντυπωσιακή υδατογέφυρά του. Από εκεί φέρναν το νερό στη Σάμο, μετά την μείωση της παροχής του Ευπαλινείου. Ζωντανή ιστορία είναι ετούτες οι πέτρες...

4. Είπα «πέτρες»: Από πού άραγε το παίρνανε το οικοδομικό υλικό για μια τέτοια τεράστια πόλη - χιλιάδες κυβικά μέτρα ορθογωνισμένους ογκόλιθους, για τους ναούς, για τα τείχη, για τα λιμενικά έργα, για τα δημόσια κτίρια; Την απάντηση θα την έχετε σε λίγο, καθώς ανεβαίνετε τη ρεματιά: Η αριστερή πλαγιά του βουνού έχει μέσα-της 45 τεράστιας εκτάσεως υπόγεια λατομεία- μπαίνεις μέσα και νομίζεις πως είσαι σε υπόγεια Ανάκτορα! Πλήθος «αίθουσες» ανοιχτές, με λίγες κολώνες ανάμεσα, ενίοτε δε και πολυώροφες. Εκεί θα βλέπετε πώς γινόταν η εξόρυξη του πλακοειδούς πετρώματος, πώς γινόταν η λάξευση κι ύστερα η δυσχερέστατη μεταφορά- όλα με ζωντανές αναπαραστάσεις.

Επίτηδες άφησα τελευταίο το ένα απ΄ τα «τρία μέγιστα απάντων Ελλήνων εξεργασμένα» που λέει ο Ηρόδοτος. Το Ευπαλίνειο όρυγμα- τη σήραγγα μήκους 1.000 μέτρων που διανοίχθηκε από δύο μέτωπα συγχρόνως, με εξαιρετική ακρίβεια χάρις στα ελληνικά Μαθηματικά του 6ου π.Χ. αιώνος. Θα ιδείτε την πηγή, τη διώρυγα προσαρμογής, και θα επισκεφθείτε το βόρειο στόμιο της σήραγγας. Δεν είναι ανάγκη να βαδίσετε μέσα σ΄ ολόκληρο το μήκος. Το αυτοκίνητο θα σας πάει στο νότιο στόμιο, όπου θα ιδείτε και μιαν ωραία κινηματογραφική ταινία για το επίτευγμα- αυτά υπόσχεται η πρόταση του Σαμίου Αρχαιολογικού Αλσους. (Για το Ευπαλίνειο μάλιστα, ύστερα από απόφαση του κ. Γ. Σουφλιά, εκπονούνται ήδη πολλαπλές Μελέτες, απ΄ τους καλύτερους Ειδικούς της Χώρας- πέραν της εικοσαετούς λαμπρής έρευνας του φίλου Η. Κienast.)

Για να ξεκουραστείτε απ΄ τις αλλεπάλληλες αυτές ιστορικές συγκινήσεις, το αυτοκίνητο θα σας ανεβάσει στο «Κάστρο» όπου θα θαυμάσετε τα ισχυρά και εύμορφα τείχη της πόλεως- και απ΄ το μελλοντικό αναψυκτήριο θα αγναντέψετε όλη την αρχαία Σάμο και τα γύρω χωριά. Από εκεί μάλιστα, θα ιδείτε και τα άλλα δύο «μέγιστα απάντων Ελλήνων εξεργασμένα», το μοναδικό Ηραίον καθώς και το μεγαλύτερο λιμενικό έργο της αρχαιότητας, τον προβλήτα της αρχαίας Σάμου.

Ερώτημα: Οι πολίτες και οι επιστήμονες της Χώρας-μας θα ενθαρρύνουν άραγε το ΥΠΠΟ να προχωρήσει σταδιακά στην πραγμάτωση αυτής της Σαμιακής πρότασης αρχαιοτουρισμού; Για να μην αφήνουμε και την UΝΕSCΟ εκτεθειμένη δηλαδή.

Ο κ. Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.